วาระผู้สูงอายุ กับ วาระวิจัยระบบสุขภาพ

Supasit Pannarunothai

Authors

Supasit Pannarunothai Centre for Health Equity Monitoring Foundation

Abstract

ปี 2566 ประเทศไทยก้าวเข้าสู่แผนปฏิบัติการด้านผู้สูงอายุระยะที่ 3 พ.ศ. 2566-2580 (หลังจากที่เริ่มมีแผนระยะยาวสำหรับผู้สูงอายุแห่งชาติฉบับแรก พ.ศ. 2525-2544 และ แผนปฏิบัติการด้านผู้สูงอายุระยะที่ 2 พ.ศ. 2545–2565) โดยแผนระยะที่ 3 มีวิสัยทัศน์ คือ “ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตดี มีหลักประกันมั่นคง เป็นพลังพัฒนาสังคม”⁽¹⁾ บทนิพนธ์ในวารสารฉบับนี้ มีข้อค้นพบที่ช่วยสนับสนุนการไปสู่วิสัยทัศน์ของแผนนี้

การระบาดของโควิด-19 ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2563 มีข้อกังวลว่าผู้สูงอายุจะได้รับผลกระทบมาก และกระทบถึงอายุขัยประชากร (life expectancy) กับโครงสร้างประชากรโลก ผลการศึกษาการเปลี่ยนแปลงอายุขัยประชากรช่วงที่มีโควิด-19⁽²⁾ จาก 29 ประเทศ (27 ประเทศในยุโรป สหรัฐอเมริกาและชิลี) โดยใช้ข้อมูลปี พ.ศ. 2562-2564 พบผลกระทบที่แตกต่างกันมากระหว่างประเทศ ประเทศในยุโรปตะวันตกประสบปัญหาอายุขัยลดลงในปี 2563 แต่ก็สูงกลับคืน (bounce back) ในปี 2564 โดยประเทศที่อายุขัยไม่ลดลงแต่กลับเพิ่มขึ้นจากปี 2562 เพียงประเทศเดียวคือ นอร์เวย์ ส่วนประเทศในยุโรปตะวันออก สหรัฐอเมริกา และชิลีพบปัญหาอายุขัยลดตลอดช่วงที่ศึกษา การลดของอายุขัยประชากรมีความสัมพันธ์เชิงลบกับอัตราการรับวัคซีนของประชากร นั่นคือวัคซีนช่วยป้องกันการลดอายุขัยประชากรได้ ในปี 2564 กลุ่มอายุที่เสียชีวิตมากพบในผู้ที่อายุน้อยกว่า 80 ปี นอกจากนั้น ยังพบว่าอายุขัยของเพศหญิงกลับเพิ่มขึ้นถึง 24 ประเทศ และสำหรับสหรัฐอเมริกานั้น ความต่างของอายุขัยระหว่างเพศ (gender life expectancy gap) คือเพศหญิงอายุขัยมากกว่าเพศชาย เพิ่มจาก 5.72 ปี เป็น 6.69 ปี เพิ่มขึ้นเกือบ 1 ปี

ส่วนการศึกษาในประเทศไทยที่ตีพิมพ์ในวารสารฉบับนี้เกี่ยวกับผลกระทบของการระบาดของโควิด-19 ต่อคุณภาพชีวิตและความพึงพอใจต่อภาวะสุขภาพของผู้สูงอายุในช่วงต่างๆ ของการระบาด⁽³⁾ พบว่า คะแนนคุณภาพชีวิตและความพึงพอใจต่อภาวะสุขภาพของผู้สูงอายุแตกต่างกันไปตามแต่ละภูมิภาคและช่วงเวลา ในภาพรวมพบว่า ช่วงปี 2564 มีคะแนนลดลงจากช่วงปี 2563 เนื่องจากมีการระบาดของโรคมากขึ้นและมีมาตรการที่รบกวนชีวิตความเป็นอยู่มากขึ้น โดยมีข้อสังเกตว่า ระดับคะแนนความพึงพอใจที่ให้แบบรวบยอด (visual analogue scale) มีคะแนนต่ำกว่าคะแนนคุณภาพชีวิตที่ได้จากคำถาม 5 ด้าน ที่ประเมินเป็น 3 ระดับ (quality of life in 5 domains and 3 levels)

คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุจึงมีส่วนสัมพันธ์กับข้อจำกัดของการเคลื่อนไหวและการดำรงชีวิต การศึกษาความยินดีจ่ายสำหรับบริการการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง⁽⁴⁾ เป็นการศึกษาที่พยายามผลักดันให้ผู้สูงอายุมีหลักประกันที่ยั่งยืน โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่ต้องประสบปัญหา ที่ต้องพึ่งพิง/พึ่งพาผู้อื่นเพื่อให้ความพึงพอใจต่อภาวะสุขภาพอยู่ในระดับที่ยอมรับได้ สถานการณ์การคลังสุขภาพถ้วนหน้า (universal health coverage financing) เพื่อเป้าหมายคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุนั้น ต้องการแหล่งเงินที่เป็นธรรม (equitable source of finance) เพิ่มขึ้นเพื่อความยั่งยืน ประเทศไทยยังต้องการการศึกษาวิจัยในแนวนี้อีกมาก

คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุสัมพันธ์กับจำนวนฟันที่เหลืออยู่หรือไม่ ไม่ใช่ประเด็นหลักของกรณีศึกษาด่านเกวียนเพื่อเข้าใจความต้องการใส่ฟันทดแทนของผู้สูงอายุ⁽⁵⁾ แนวคิดการศึกษาเชิงมานุษยวิทยาชิ้นนี้ที่สะท้อนความคาดหวังตามวิสัยทัศน์ให้ผู้สูงอายุเป็นพลังพัฒนาสังคมนั้น คาดหวังให้ผู้สูงอายุยังคงบทบาทในชุมชน ความต้องการใส่ฟันทดแทนจึงไม่ใช่เพื่อบดเคี้ยวอาหาร และไม่ใช่การฝืนสังขารที่ร่วงโรยตามวัย และมีหลายปัจจัยที่รบกวนความต้องการ และความต้องการมีลักษณะพลวัตสูง (dynamic) การออกแบบวิธีปฏิบัติทั้งที่มีนโยบายชัดเจนให้มีฟันทดแทน 1 ชุดทุกๆ 5 ปี เป็นอุปสรรคต่อความครอบคลุมอย่างมีประสิทธิผล (effective coverage) ของนโยบายการมีฟันทดแทนของผู้สูงอายุได้ การวิจัยในลักษณะนี้ช่วยปรับปรุงการออกแบบนโยบายเพื่อความครอบคลุมและไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง (inclusiveness)

การมีชีวิตยืนยาวจนเป็นผู้สูงอายุเป็นการเพิ่มโอกาสการเป็นโรคที่มีระยะฟักตัวระยะยาว ซึ่งข้อค้นพบอาจมีประโยชน์ต่อกลุ่มวัยเด็กและวัยทำงานที่อาศัยอยู่ในสิ่งแวดล้อมเดียวกัน การศึกษาจากสหรัฐอเมริกา⁽⁶⁾ ติดตามผู้สูงอายุแบบกลุ่มร่วมรุ่นจำนวน 60 ล้านคนติดตามระยะยาวถึง 16 ปี จากฐานข้อมูลสวัสดิการรัฐด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ (Medicare) และผู้ที่สังคมควรช่วยเหลือเกื้อกูล (Medicaid) เป็นโอกาสให้ทำการศึกษาอุบัติการณ์โรคสมองเสื่อมได้ และยังสามารถหาความสัมพันธ์กับปัจจัยสิ่งแวดล้อมด้านบวก เช่น การมีพื้นที่สีเขียวของสวนสาธารณะ กับปัจจัยสิ่งแวดล้อมด้านลบ เช่น ฝุ่น PM2.5 ก๊าซไนโตรเจนไดออกไซด์ พื้นที่น้ำท่วม จนมีข้อค้นพบว่า พื้นที่สีเขียวอาจช่วยป้องกันการมีผู้ป่วยสูงอายุที่ต้องนอนโรงพยาบาลด้วยโรคสมองเสื่อม การศึกษานี้สามารถทำได้เพราะความก้าวหน้าด้านเทคโนโลยีสารสนเทศหลายอย่าง อย่างหนึ่งในนั้นคือการมีรหัสไปรษณีย์ที่มีความละเอียดสูง ที่เป็นจุดเชื่อมโยงให้ใช้ตัวแปรภูมิสารสนเทศบรรยายสุขภาพได้ งานวิจัยรหัสไปรษณีย์ที่มีความละเอียดสูงที่มีมาแล้วในประเทศไทย จากรหัสไปรษณีย์ที่มีเลข 5 หลัก เพิ่มตัวเลขต่อท้ายอีก 4 หลัก หรือ postcode+4⁽⁷⁾ สมควรที่จะได้รับความสนใจพัฒนาต่อเพื่อให้สามารถก่อประโยชน์ตามแผนปฏิบัติการผู้สูงอายุก่อนสิ้นปี 2580 และยังเป็นประโยชน์ต่อกลุ่มวัยอื่น (intergenerational spillover effect) อีกด้วย

References

Ministry of Social Development and Human Security. Action Plan for Older Adults Phase 3 (2023-2037). [cited 2022 Dec 21]. Available from: https://www.dop.go.th/download/laws/th1653553501-843_0.pdf. (in Thai)

Schöley J, Aburto JM , Kashnitsky I, Kniffka MS, Zhang L, Jaadla H, et al. Life expectancy changes since COVID-19. Nature Human Behaviour, Volume 6;17 October 2022:1649–59. doi: https://doi.org/10.1038/s41562-022-01450-3.

Aree-Ue S, Saraboon Y, Roopsawang I, Chintapanyakun T, Intharakasem S. Changes in quality of life among Thai older adults during corona virus-19 pandemic. Journal of Health Systems Research 2022;16(4):421-36.

Phatchana P, Chaiyasong S, Kalapat R, Sankong N, Saramunee K, Malasai K, et al. Willingness to pay for elderly care in Nam Phong district, Khon Kaen province. Journal of Health Systems Research 2022;16(4):437-55.

Thinsathid N, Kettratad M, Understanding perceived needs for tooth replacement in older adults: a case study of Dan Kwian. Journal of Health Systems Research 2022;16(4):456-71.

Klompmaker JO, Laden F, Browning MHEM, Dominici F, Jimenez MP, Ogletree S et al. Associations of greenness, parks, and blue space with neurodegenerative disease hospitalizations among older US adults. JAMA Network Open. 2022;5(12):e2247664. doi:10.1001/jamanetworkopen.2022.47664.

Kongmuang C. Uses of postcode: more than delivering letter. Journal of Social Sciences, Naresuan University 2017;13(1):95-112.