Journal of Health Systems Research to Move Health Systems

Abstract

วารสารวิชาการในประเทศไทยจะครบรอบการประเมินคุณภาพตามระบบ Thailand Citation Index (TCI) อีกวาระหนึ่งในปีนี้ การประชุมกองบรรณาธิการวารสารวิจัยระบบสาธารณสุขเมื่อเดือนมีนาคม 2567 มีมติพร้อมรับการประเมินและปรับระบบการจัดการวารสารทางอิเล็กทรอนิกส์ด้วยระบบ ThaiJO เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการติดตามขั้นตอนต่างๆ ของการพัฒนาคุณภาพบทความให้บรรลุภารกิจขับเคลื่อนระบบสุขภาพของวารสารวิจัยระบบสาธารณสุข

ทฤษฎีสามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา ที่อธิบายการเปลี่ยนแปลงที่ยากและซับซ้อนของการปฏิรูประบบสุขภาพตั้งแต่ปี 2543⁽¹⁾ มีองค์ความรู้อยู่ที่ยอดของสามเหลี่ยม ซึ่งได้สมดุลระหว่างปัจจัยการขับเคลื่อนทางสังคมกับปัจจัยความพร้อมทางการเมือง วารสารวิจัยระบบสาธารณสุขเป็นช่องทางหนึ่งของการ “เผยแพร่วิชาการเพื่อสนับสนุนและยกขีดความสามารถในการผลิตองค์ความรู้ใหม่จากการวิจัยระบบสุขภาพ เพื่อเป็นประโยชน์ต่อผู้กำหนดนโยบาย นักวิจัย นักวิชาการและบุคลากรสาธารณสุขทุกระดับ” จึงพร้อมประเมินตนเองด้านประสิทธิภาพของการจัดการคุณภาพบทความอันเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างองค์ความรู้ก่อนเข้าสู่ระบบใหม่ ThaiJO

TCI ให้ความสำคัญกับระบบการมีผู้ทรงคุณวุฒิทำหน้าที่พัฒนาคุณภาพบทความแต่ละเรื่องที่ตีพิมพ์ในวารสาร นอกเหนือจากนั้นเป็นการบริหารความตรงต่อเวลาของการเผยแพร่ และขั้นตอนต่างๆ การทบทวนตนเองจากสถิติของวารสารวิจัยระบบสาธารณสุข ในช่วงปี 2563-2566 เนื่องจากเป็นปีเริ่มการระบาดระดับโลก (pandemic) ที่เกิดขึ้นประมาณร้อยปีต่อครั้ง จึงคาดว่าจะมีนักวิจัยที่ใช้เวทีวารสารวิชาการในการบันทึกเหตุการณ์ที่จะเป็นประโยชน์ในการสร้างองค์ความรู้เข้ามามาก

พบว่า จำนวนบทความที่เข้ามาที่วารสารฯ ในปี 2563-2565 สูงถึง 97, 96 และ 102 บทความ ส่วนปี 2566 ลดเหลือ 62 บทความ (ใกล้เคียงกับปี 2562 มี 58 บทความ) กองบรรณาธิการมีมติให้ตอบสนองต่อจำนวนบทความที่มากขึ้นโดยการตีพิมพ์ 12 บทความต่อฉบับ และปี 2567 เข้าสู่ภาวะเดิม 8 บทความต่อฉบับ เพราะจำนวนบทความที่ขอรับการตีพิมพ์ลดลง

ระยะเวลาที่บทความอยู่ในระบบก่อนจะได้ตีพิมพ์ เพิ่มขึ้นจาก 193 วันเป็น 350 วันจนลดเป็น 228 วันและปีล่าสุด 180 วันตามลำดับ (ใกล้เคียงกับปี 2562 มี 182 วัน) หวังว่าปีต่อๆ ไป สถานการณ์จะดีขึ้น จูงใจให้ผู้นิพนธ์พิจารณาเลือกตีพิมพ์ในวารสารฯ มากขึ้น

การบริหารระยะเวลาแต่ละขั้นตอนพบว่า ขั้นตอนการทบทวนของผู้ทรงคุณวุฒิอย่างอิสระเป็นขั้นตอนที่ TCI ให้ความสำคัญและสถิติก็บอกไปทิศทางเดียวกันคือกินเวลาเฉลี่ยจาก 48-146 วัน หรือบทความที่ใช้เวลาสูงสุดในแต่ละปีนานถึง 107 ถึง 301 วัน ขึ้นกับบางสาขาอาจหาผู้ทรงคุณวุฒิที่ยินดีอ่านได้ยาก ขั้นตอนที่ยาวนานเป็นอันดับสองคือการปรับปรุงคุณภาพรอบสุดท้ายก่อนจัดทำศิลปกรรม เป็นการปรับปรุงรายละเอียดร่วมกันระหว่างบรรณาธิการกับผู้นิพนธ์ ระยะเวลาส่วนนี้อาจลดไม่ได้มากนัก เพราะวารสารฯ ยังมีวาระออกเผยแพร่ปีละ 4 ครั้ง กองบรรณาธิการยังไม่ได้มีมติให้เป็นแบบ electronic journal ที่เผยแพร่ทันทีที่กระบวนการต่างๆ เรียบร้อยแล้ว

การตอบปฏิเสธบทความก็มีความสำคัญที่ผู้นิพนธ์ควรทราบให้เร็วที่สุด สถิติของการตอบปฏิเสธมีทั้งร้อยละและจำนวนวัน การตอบปฏิเสธมีได้ 2 ขั้นตอน คือปฏิเสธก่อนโดยไม่ส่งผู้ทรงคุณวุฒิอ่าน ส่วนใหญ่เป็นเพราะไม่ตรงขอบข่ายของวารสารฯ (ปฏิเสธภายใน 8-10 วัน) อีกขั้นตอนหนึ่งคือหลังจากได้ความเห็นจากผู้ทรงคุณวุฒิ ซึ่งสาเหตุส่วนใหญ่เพราะต้องแก้ไขคุณภาพของบทความอย่างมากจึงจะเหมาะสมต่อการพิมพ์เผยแพร่  (ปฏิเสธหลังจากนำเอกสารเข้าระบบ 60-170 วัน) อัตราปฏิเสธโดยรวมอยู่ที่ร้อยละ 49.0, 53.1, 55.9, 41.94 สำหรับปี 2563, 2564, 2565, 2566 ตามลำดับ

จุดเน้นของเนื้อหาวิจัยระบบสุขภาพที่บทบรรณาธิการระบุเมื่อต้นปี ได้พบบทความเกี่ยวกับผู้สูงอายุ (บทบรรณาธิการปี 2565) ⁽²⁾  12 บทความ โควิด-19 (บทบรรณาธิการปี 2563) ⁽³⁾ 10 บทความ ระบบสุขภาพปฐมภูมิและเวชศาสตร์ครอบครัว 9 บทความ ระบบหลักประกันสุขภาพ (บทบรรณาธิการปี 2567)⁽⁴⁾ 6 บทความและการถ่ายโอนระบบสุขภาพ (บทบรรณาธิการปี 2567) 5 บทความ ส่วนบทความที่ TCI ใช้ประเมินกระบวนการคุณภาพของบทความโดยละเอียดคัดเลือกมา 5 บทความเป็นเรื่อง โควิด-19 2 บทความ ระบบสุขภาพปฐมภูมิ 1 บทความ และอื่นๆ 2 บทความ โดยมีสถิติการดาวน์โหลดเอกสารอย่างละมากกว่า 5,000 ครั้ง อย่างไรก็ตามจํานวนดาวน์โหลดเป็นตัวชี้วัดที่มีข้อจํากัดตามบทบรรณาธิการปี 2562 ⁽⁵⁾

การปรับระบบเพิ่มประสิทธิภาพการจัดการบทความของวารสารฯ ผ่าน ThaiJO จะทำให้การติดตามเพิ่มคุณภาพรวดเร็วขึ้น และเกิดข้อมูลข่าวสารการพัฒนาองค์ความรู้ได้หลายมิติมากขึ้น ดังที่กล่าวไว้ในบทบรรณาธิการปี 2566⁽⁶⁾