การจัดบริการสุขภาพปฐมภูมิยุคนโยบายสามหมอในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย

บทคัดย่อ

ประชาชนไทยได้รับบริการสุขภาพปฐมภูมิแบบองค์รวมมาอย่างต่อเนื่อง การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อประเมินสถานการณ์บริการสุขภาพปฐมภูมิและระบุปัจจัยที่มีผลต่อการจัดบริการตามระบบสุขภาพที่พึงประสงค์ 7 ด้าน ได้แก่ การจัดบริการสุขภาพ การวางแผนกำลังคนด้านสุขภาพ การจัดการระบบข้อมูลสุขภาพ การจัดการเทคโนโลยี เครื่องมือและยา ค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพ ธรรมาภิบาล และการมีส่วนร่วมของชุมชน โดยใช้เครื่องมือรวบรวมข้อมูลเป็นแบบสอบถามที่พัฒนาจากแนวทางพัฒนาระบบบริการสุขภาพ กลุ่มตัวอย่างคือตัวแทนจากศูนย์สุขภาพชุมชนของโรงพยาบาล และโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คัดเลือกโดยการสุ่มตัวอย่างแบบง่าย จำนวน 468 คน วิเคราะห์โดยใช้สถิติความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ไคสแควร์ และการถดถอยโลจิสติก ผลการศึกษาพบว่า จากคะแนนเต็ม 3 มีค่าเฉลี่ยของการจัดบริการสุขภาพโดยรวม เท่ากับ 2.29 คะแนน (SD=0.39) คะแนนน้อยที่สุด คือ การจัดบริการ (1.73 คะแนน, SD=0.51) ถัดมาคือ การวางแผนกำลังคน (1.92 คะแนน, SD=0.68) ซึ่งมีการดูแลผู้ป่วยโดยแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว คิดเป็นร้อยละ 66.0 มีแพทย์ให้บริการนอกเวลาราชการ 10 แห่งใน 76 แห่ง และไม่มีแพทย์เวียนไปให้บริการ 96 แห่ง มีทีม 3 หมอดูแลเชิงรุกในชุมชน คิดเป็นร้อยละ 52.4 และดูแลโดยอาสาสมัครสาธารณสุข คิดเป็นร้อยละ 50.2 แจ้งข่าวผ่านอาสาสมัครสาธารณสุขร้อยละ 78.0 และส่วนใหญ่จัดช่องทางบริการเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุ ผู้พิการ และ ผู้ด้อยโอกาส รวมทั้งอยากให้ปรับปรุงบริการของทีม 3 หมอ คิดเป็นร้อยละ 73.7 ส่วนบริการที่ได้คะแนน 5 ลำดับสุดท้ายซึ่งควรพัฒนา ได้แก่ การฟื้นฟูสุขภาพ การคุ้มครองผู้บริโภคด้านผลิตภัณฑ์สุขภาพ การส่งเสริมการออกกำลังกาย งานการแพทย์ฉุกเฉิน และด้านสุขาภิบาล ปัจจัยที่มีผลต่อการให้บริการสุขภาพปฐมภูมิที่พึงประสงค์ คือ การขึ้นทะเบียนหน่วยบริการปฐมภูมิตามพระราชบัญญัติระบบสุขภาพปฐมภูมิ (adjusted odds ratio 5.16, 95%CI 1.33-20.12, p value = 0.018) ส่วนปัจจัยที่ไม่มีผล คือ เขตสุขภาพ จำนวนประชากร ขนาดและมาตรฐานของหน่วยบริการ จึงควรมุ่งพัฒนาด้านการจัดบริการควบคู่กับการวางแผนเพิ่มแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวให้เพียงพอในการขึ้นทะเบียน จะช่วยให้สามารถจัดบริการสุขภาพตามที่จำเป็นได้อย่างครบถ้วน เพียงพอ และเหมาะสมกับบริบทของหน่วยบริการปฐมภูมิ