ประโยชน์ของข้อมูลการสํารวจครัวเรือนเพื่อการพัฒนานโยบายสุขภาพและระบบสุขภาพในประเทศไทย

อรณา จันทรศิริ; พุฒิปัญญา เรืองสม; ชนิกานต์ เนตรภักดี; วุฒิพันธุ์ วงษ์มงคล; ชาฮีดา วิริยาทร; เยาวลักษณ์ แหวนวงษ์; ณัฐพัชร์ มรรคา; จินตนา จันทร์โคตรแก้ว; พเยาว์ ผ่อนสุข; นิศาชล เศรษฐไกรกุล; สุรศักดิ์ ไชยสงค์; อังคณา เลขะกุล; ระพีพงศ์ สุพรรณไชยมาตย์; วริศา พานิชเกรียงไกร; วลัยพร พัชรนฤมล; วิโรจน์ ตั้งเจริญเสถียร

ผู้แต่ง

อรณา จันทรศิริ สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
พุฒิปัญญา เรืองสม สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
ชนิกานต์ เนตรภักดี สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
วุฒิพันธุ์ วงษ์มงคล สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
ชาฮีดา วิริยาทร สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
เยาวลักษณ์ แหวนวงษ์ สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
ณัฐพัชร์ มรรคา สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
จินตนา จันทร์โคตรแก้ว สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
พเยาว์ ผ่อนสุข สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
นิศาชล เศรษฐไกรกุล สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
สุรศักดิ์ ไชยสงค์ สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
อังคณา เลขะกุล สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
ระพีพงศ์ สุพรรณไชยมาตย์ สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
วริศา พานิชเกรียงไกร สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
วลัยพร พัชรนฤมล สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
วิโรจน์ ตั้งเจริญเสถียร สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ

คำสำคัญ:

สถิติครัวเรือน, นโยบายสุขภาพ, ระบบสุขภาพ, ข้อมูลสุขภาพ, สํานักงานสถิติแห่งชาติ

บทคัดย่อ

สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศได้ใช้ประโยชน์จากข้อมูลสํารวจสถิติครัวเรือนที่จัดทําโดยสํานักงานสถิติแห่งชาติ (สสช.) อย่างต่อเนื่องในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา เพื่ออ้างอิงในกระบวนการกําหนดนโยบายสุขภาพจนบรรลุผลหลายประเด็น บทความนี้เป็นการรวบรวมผลสําเร็จของการใช้ประโยชน์จากข้อมูลสํารวจสถิติครัวเรือน ที่สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศนําไปใช้ในกระบวนการกําหนดนโยบายสุขภาพและระบบสุขภาพของประเทศไทย

การสํารวจสถิติครัวเรือนโดย สสช. เกี่ยวกับประเด็นสุขภาพรวมมี 9 การสํารวจ ใน 12 ประเด็น ได้แก่ประเด็นด้าน 1) หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า 2) นโยบายด้านการคลังสุขภาพ 3) การศึกษาภาระโรคและการบาดเจ็บของประชากรไทย 4) ความเป็นธรรมด้านสุขภาพ 5) ความรู้และความตระหนักเกี่ยวกับเชื้อดื้อยาต้านจุลชีพของประชาชน 6) พฤติกรรมการสูบบุหรี่และดื่มสุรา 7) นโยบายด้านอาหารและโภชนาการ 8) การส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ 9) การส่งเสริมกิจกรรมทางกายและลดพฤติกรรมเนือยนิ่ง 10) ความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคไม่ติดต่อ 11) การคาดการณ์ความต้องการกําลังคนด้านสุขภาพ และ 12) สุขภาพของกลุ่มผู้ลี้ภัยในเมืองและผู้แสวงหาที่ลี้ภัย ข้อมูลจากการสํารวจครัวเรือนมีจุดเด่นที่สําคัญ 5 ประการ คือ (ก) ข้อมูลด้านสุขภาพหลายหัวข้อที่ได้จากการสํารวจครัวเรือนนั้นเป็นแหล่งข้อมูลเพียงแหล่งเดียวเท่านั้น (ข) เป็นข้อมูลตัวแทนที่เชื่อถือได้ในระดับประเทศ (ค) คุณภาพข้อมูลเหมาะสมสําหรับใช้เป็นกลไกและตัวชี้วัดในการกํากับติดตามประเมินผลในระดับประเทศและระดับโลก (ง) ข้อมูลมีลักษณะสร้างความเสมอภาคและความเป็นธรรมด้านสุขภาพ และ (จ) เป็นกลไกแสดงศักยภาพของประเทศไทยในเวทีโลก ประเด็นท้าทายคือการปรับกระบวนทัศน์ของระบบข้อมูลประเทศ เพื่อตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและเทคโนโลยีที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยยังรักษามาตรฐานคุณภาพของข้อมูล และสร้างความยั่งยืนของการสํารวจสถิติครัวเรือน

เอกสารอ้างอิง

United Nations Statistics Division. Principles governing international statistical activities. [cited 2022 Jan 1] Available from: https://unstats.un.org/unsd/methods/statorg/princi-ples_stat_activities/principles_stat_activities.asp.

World Bank. World development report 2021: data for better lives. 2021 [cited 2022 Jan 1]. Available from: https://www.worldbank.org/en/publication/wdr2021.

The Statistics Act, B.E.2550 (2007). (Aug 30, 2007). [cited 2022 Jan 1]. Available from: https://bit.ly/2WEdtoN.

National Statistical Office. Data revolution: NSO sets one year goal of “Official Statistics”. Available from: http://www.nso.go.th/sites/2014/Pages/Press_Release/2561/P05-11-61-1.aspx. (in Thai)

Howlett M, McConnell A, Perl A. Moving policy theory forward: connecting multiple stream and advocacy coalition frameworks to policy cycle models of analysis. Australian Journal of Public Administration. 2017;76:65-79.

Barker, C. Studying health care policies. In The health care policy process. SAGE Publications; 1996. pp. 34-34. Available from: https://dx.doi.org/.

Limwattananon S, Tangcharoensathien V, Prakongsai P. Reducing impoverishment caused by costly health-care payments: outcome of universal health care coverage in Thailand. Journal of Health Systems Research 2011;5(1):25-31. (in Thai)

Limwattananon S, Tangcharoensathien V, Prakongsai P. Equity in financing healthcare: impact of universal access to healthcare in Thailand. Nonthaburi: International Health Policy Program – IHPP; 2005.

Limwattananon S, Tangcharoensathien V, Tisayaticom K, Pannarunothai S, Mugem S. An Analysis of equity in health systems using existing national household survey databases. Nonthaburi: International Health Policy Program – IHPP; 2006.

World Bank. Proportion of population spending more than 10% or income on out-of-pocket health care expenditure. [cited 2022 Jan 1] Available from: https://data.worldbank.org/indicator/SH.UHC.OOPC.10.ZS.

Tangcharoensathien V, Tisayaticom K, Suphanchaimat R, Vongmongkol V, Viriyathorn S, Limwattananon S. Financial risk protection of Thailand’s universal health coverage: results from series of national household surveys between 1996 and 2015. International Journal for Equity in Health. 2020;19(1):163. doi: 10.1186/s12939-020-01273-6. PMID: 32958064; PMCID: PMC7507254.

Limwattananon S, Tangcharoensathien V, Prakongsai P. Catastrophic and poverty impacts of health payments: results from national household surveys in Thailand. Bull World Health Organ. 2007;85(8):600-6.

Van Doorslaer E, O’Donnell O, Rannan-Eliya RP, Somanathan A, Adhikari SR, Garg CC, et al. Effect of payments for health care on poverty estimates in 11 countries in Asia: an analysis of household survey data. Lancet. 2006;368(9544):1357-64.

Viriyathorn S, Wanwong Y, Tisayaticom K, Patcharanarumol W, Limwattananon S, Limwattananon C, et al. The inpatient and outpatient utilization by health care providers of Thai population in 2015. Journal of Health Systems Research. 2017;11(2):155-69. (in Thai)

Limwattananon S, Tangcharoensathien V, Tisayaticom K, Boonyapaisarncharoen T, Prakongsai P. Why has the universal coverage scheme in Thailand achieved a pro-poor public subsidy for health care? BMC Public Health. 2012;12 (Suppl 1):S6.

Prakongsai P, Tangcharoensathien V. Benefit incidence analysis before and after universal coverage in Thailand. Value in Health 2006;9(6):A211-2.

Tisayaticom K, Soonthorndhada K, Chamchan C, Limwattannanon S, and Tangcharoensathien V. The impact of chronically ill elderly on household economic status: evidence from Thailand. Journal of Health Research 2015;29(6):433-40.

Limwattananon S, Neelsen S, O’Donnell O, Prakongsai P, Tangcharoensathien V, Van Doorslaer E, et al. Universal coverage with supply-side reform: the impact on medical expenditure risk and utilization in Thailand. Journal of Public Economics. 2015;121(C):79-94.

Wanwong Y, Viriyathorn S, Lapthikultham S, Panichkriangkrai W, Tisayaticom K, Patcharanarumol W. Unmet health need: outpatient, inpatient and dental services in Thai population by 2015. Journal of Health Systems Research. 2017;11(2):182-94. (in Thai)

Thammatacharee N, Tisayaticom K, Suphanchaimat R, Limwattananon S, Putthasri W, Netsaengtip R, et al. Prevalence and profiles of unmet healthcare need in Thailand. BMC Public Health. 2012;12:923.

Thungthong J, Waleekhachonloet O, Chanasopon S, Aewsuwan K, Limwattananon S, Limwattananon C, et al. Utilization and unmet healthcare need for outpatient and inpatient services of population living in Bangkok Metropolitan in 2015. Journal of Health Systems Research 2017;11(3):378-90. (in Thai)

International Health Policy Program Foundation, International Health Policy Program – IHPP. Burden of disease report 2014. Nonthaburi: International Health Policy Program Foundation; 2017. (in Thai)

International Health Policy Program – IHPP. Burden of disease report 2009. Nonthaburi: International Health Policy Program Foundation; 2012. (in Thai)

International Health Policy Program – IHPP. Thailand burden of disease attributable to risk factors 2014. Nonthaburi: International Health Policy Program Foundation; 2018. (in Thai)

International Health Policy Program – IHPP. Thailand burden of disease attributable to risk factors 2009. Nonthaburi: International Health Policy Program Foundation; 2013. (in Thai)

United Nations. General Assembly. Seventy-first session. Agenda items 13 and 117. 2017. Work of the statistical commission pertaining to the 2030 agenda for the sustainable development. [cited 2022 Jan 1] Available from: https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N17/207/63/PDF/N1720763.pdf?OpenElement.

Vasavid C, Tisayaticom K, Patcharanarumol W, Lertpatraphong K, Tangcharoensathien V. Health and welfare of Thai population after universal health care coverage (UC)-part II: household health expenditure before and after UC. Journal of Health Science 2005;14:317-25. (in Thai)

Vasavid C, Tangcharoensathien V, Tisayaticom K, Patcharanarumol W, Opanapun N. Health and welfare of Thai population after universal health care coverage (UC)-part I: illness, utilization compliance of health care services of UC members. Journal of Health Science 2004;13:428-39. (in Thai)

Putthasri W, Tangcharoensathien V, Vasavid C, Tisayaticom K, Ngowiwatchai N. Health and welfare survey 2003: dental care utilization. Journal of Health Science 2004;13:449-59. (in Thai)

Putthasri W, Lapying P. Oral health care utilization after the 5-year universal health care coverage implementation in Thailand. Journal of Health Science 2009;18:489-503. (in Thai)

Lapying P, Putthasri W. Oral care utilization among Thai children aged 5-14 years: the analysis of the nationwide cross-sectional survey. Journal of Health Systems Research 2014;8(2):187-96. (in Thai)

Panichkriangkrai W, Sommanustweechai A, Tisayaticom K, Limwattananon S, Limwattananon C. Utilization of dental services in Thailand: results from health and welfare survey 2015. Journal of Health Systems Research 2017;11(2):170-81. (in Thai)

Tussanapirom T, Panichkriangkrai W, Vongmongkol V. Equity in utilization of oral health services among Thai population: results from health and welfare survey 2017. Journal of Health Systems Research 2019;13(3):271-83. (in Thai)

Vongmongkol V, Panichkriangkrai W, Patcharanarumol W, Vasavid C, Limwattananon S, Tangcharoensathien V. Social and health inequities of Thai population. Nonthaburi: International Health Policy Program – IHPP; 2009. (in Thai)

Vongmongkol V, Tisayaticom K, Limwattananon S, Prakongsai P, Tangcharoensathien V. Household economic changes from data analysis of socio-economic survey (repeated samples) 2005-2010. Nonthaburi: Health Systems Research Institute (HSRI); 2011. (in Thai)

Limwattananon S, Vongmongkol V, Tisayaticom K, Viriyathorn S, Wanwong Y, Poungkanta W. Final report of health equity evaluation and financial incidence analysis. Bangkok: National Health Security Office (NHSO); 2019. (in Thai)

Limwattananon S, Limwattananon C. Development of slope index of inequalities in the use of public health services by population in health regions. Journal of Health Systems Research 2017;11(3):427-34. (in Thai)

Sripirom R, Rattanachodpanich T, Phumas P, Sakolchai S, Chantapasa K, Limwattananon S, et al. Self medication among Thai people by buying medicines from community pharmacy. Journal of Health Systems Research 2017;11(3):369-77. (in Thai)

National Steering Committee on Antimicrobial Resistance. Thailand’s first one health report on antimicrobial consumption and antimicrobial resistance in 2017. 2020.

Health Policy and Systems on Antimicrobial Resistance. Thailand’s one health report on antimicrobial consumption and antimicrobial resistance in 2019. 2021.

Technical brief: knowledge and awareness of antibiotic use and antimicrobial resistance: the 2019 national health and welfare survey in Thailand. (in Thai)

Chanvatik S, Kosiyaporn H, Lekagul A, Kaewkhankhaeng W, Vongmongkol V, Thunyahan A, et al. Knowledge and use of antibiotics in Thailand: A 2017 national household survey. PLoS One 2019;14(8):e0220990. Epub 2019 Aug 9.

Chokevivat V, Limwattananon S, Bundhamcharoen K, Prokongsai P, Tangcharoensathien V. Tobacco and alcohol consumption: health risk distribution by socio-economic status and educational level of Thai household. Journal of Health Science 2007;16(Sup May-June):S3-19. (in Thai)

Chaiyasong S, Thamarangsi T. Provincial alcohol index and its relationship to alcohol-related harm in Thailand: implications for subnational alcohol policy development. BMC Public Health 2016; 16: 541. doi 10.1186/s12889-016-3217-4.

Jankhotkaew J, Pitayarangsarit S, Chaiyasong S, Markchang K. Price elasticity of demand for manufactured cigarettes and roll-your-own cigarettes across socioeconomic status groups in Thailand. Tobacco Control. Published Online First: 19 August 2020.

Chaiyasong S, Limwattananon S, Limwattananon C, Thamamrangsi T, Tangcharoensathien V, Schommer J. Impacts of excise tax raise on illegal and total alcohol consumption: a Thai experience. Drugs: Education Prevention and Policy 2011;18(2):90-9.

Jankhotkaew J, Chaiyasong S, Vongmongkol V, Limwattananon S, Thamamrangsi T. Alcohol consumption and poverty: alcohol impoverishment and patterns of alcohol consumption among different socio-economic groups. Journal of Health Science. 2015;24(1):65-78. (in Thai)

Chaiyasong S, Thamarangsi T. Alcohol consumption in Thailand: results from the 2007 cigarette smoking and alcohol drinking survey. Journal of Health Systems Research 2011;5(2):244-56. (in Thai)

Paopeng C, Pongutta S, Limwattananon S, Limwattananon C, Chaiyasong S, Tisayaticom K et al. Food consumption behaviors among different groups of Thai population: do demographic, socio-economic, and health status matter? Journal of Health Systems Research 2017;11(3):316-26. (in Thai)

Pongutta S, Phonsuk P, Tupsart K. A decade of Thai’s consumption behavior: does time dimension affects consumer behavior? In: Phulkerd S, Phonsuk P editors. Food and nutrition policy for health promotion program: 2013 annual report. Nonthaburi: Food and Nutrition Policy for Health Promotion Program. p. 48-68. (in Thai)

Jankhotkaew J, Chandrasiri O, Charoensit S, Vongmongkol V, Tangcharoensathien V. Thailand prevalence and profile of food insecurity in households with under five years children: analysis of 2019 multi-cluster indicator survey. Int. J. Environ. Res. Public Health 2022;19:5065.

International Baby Food Action Network Asia. The world breastfeeding trends initiative (WBTi): Thailand: IBFAN; 2015.

Cetthakrikul N, Topothai C, Suphanchaimat R, Tisayaticom K, Limwattananon S, Tangcharoensathien V. Childhood stunting in Thailand: when prolonged breastfeeding interacts with household poverty. BMC Pediatrics. [journal article]. 2018 December 27;18(1):395.

National Statistical Office, United Nations Children’s Fund. Thailand multiple indicator cluster survey 2015-2016. Bangkok: NSO and UNICEF; 2016.

Liangruenrom N, Topothai T, Topothai C, Suriyawongpaisan W, Limwattananon S, Limwattananon C, et al. Do Thai people meet recommended physical activity level?: the 2015 national health and welfare survey. Journal of Health Systems Research 2017;11(2):205-20. (in Thai)

Topothai T, Liangruenrom N, Topothai C, Suriyawongpaisan W, Limwattananon S, Limwattananon C et al. How much of energy expenditure from physical activity and sedentary behavior of Thai adults: the 2015 national health and welfare survey. Journal of Health Systems Research 2017;11(3):327-44. (in Thai)

Tuangratananon T, Liangruenrom N, Topothai T, Topothai C, Limwattananon S, Limwattananon C et al. Differences in physical activity levels between urban and rural adults in Thailand: findings from the 2015 national health and welfare survey. Journal of Health Systems Research 2018;12(1):27-41. (in Thai)

Activethai research. Policy and statistics of provincial physical activities [cited 2022 Jan 1] Available from: www.activethai.org. (in Thai)

Manawatthanawong A, Chaiyasong S, Limwattananon S, Limwattananon C, Tisayaticom K, Patcharanarumol W, et al. How many NCD patients have risky health behaviors?: report from health and welfare survey. Journal of Health Systems Research 2017;11(3):345-54. (in Thai)

Pagaiya N, Khaonuan B, Phanthunane P, Bamrung A, Jirawattanapisal T. Human resources for health projections for primary health care services in Thailand 2026. Journal of Health Systems Research 2018;12(2):189-204. (in Thai)

Jaratpatthararoj J, Patcharanarumol W, Limwattananon S, Limwattananon C, Tangcharoensathien V, Thammatch-aree J, et al. Socio-demographic characteristics of persons at risk of falling into a vicious cycle of “Low Education, Poverty and Illness”: findings from a national health and welfare survey, 2015. Journal of Health Systems Research 2017;11(2):195-204. (in Thai)

Boonkerd P, Chanasopon S, Rattanachotphanit T, Limwattananon S, Limwattananon C, Tangcharoensathien V. Health care utilization of Thai people who had no or were not aware of health insurance. Journal of Health Systems Research 2017;11(3):391-400. (in Thai)

Ieawsuwan K, Rattanachodphanit T, Tisayaticom K, Patcharanarumol W, Limwattananon S, Limwattananon C. Situation of hospitalization and having carers during recovery period at home among elderly people in Thailand. Journal of Health Systems Research 2017;11(2):248-56. (in Thai)

Suphanchaimat R, Sinam P, Phaiyarom M, Pudpong, N, Julchoo S, Kunpeuk W, et al. Unmet need for health services among refugees and asylum seekers in Thailand, relative to the Thai population: an analytic cross sectional study, 2019. Research Square. 2020. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-35092/v1.

Tangcharoensathien V, Boonperm J, Jongudomsuk P. Sharing health data: developing country perspectives. Bull World Health Organ. 2010 Jun;88(6):468-9. doi: 10.2471/BLT.10.079129. PMID: 20539864; PMCID: PMC2878166.