Strategic Purchasing Desirable Health Systems

Abstract

การซื้อแบบมียุทธศาสตร์ (strategic purchasing) เป็นกระบวนการทางการคลัง (financing) ที่ผสมผสานกลไกวางแผนและบริหารจัดการให้สามารถดำเนินการบรรลุเป้าประสงค์อย่างชาญฉลาด องค์การอนามัยโลกเสนอแนะให้ประเทศต่างๆ พิจารณาใช้การซื้อบริการสุขภาพแบบมียุทธศาสตร์เป็นกลไกสำคัญของการสร้างหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า⁽¹⁾

การสร้างหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าของประเทศไทยสำเร็จได้ตั้งแต่ปี 2544 เพราะฟูมฟักแนวคิดการแยกอำนาจผู้ซื้อ-ผู้ขาย (purchaser-provider split) ในระบบสุขภาพ เกิดสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ตามสถาปัตย์ระบบอภิบาล (governance landscape) ที่กำหนดในพระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2545 ⁽²⁾ ให้ สปสช. ทำหน้าที่บริหารอำนาจของผู้ซื้อรายใหญ่ที่มีน้อยรายในตลาด (monopsonostic power) ซื้อบริการสุขภาพผสมผสาน (comprehensive) จากหน่วยบริการที่มีอยู่มากรายทั่วประเทศไทย ดังนั้น ในช่วงระยะเวลาสองทศวรรษที่ผ่านมา สปสช. ได้พิสูจน์แล้วว่า สามารถใช้กลไก strategic purchasing ทำให้ประชาชนที่มีบัตรทองร้อยละ 75 ของประเทศสามารถเข้าถึงบริการได้ และได้ประโยชน์จากระบบสุขภาพอย่างมีประสิทธิภาพด้วยรายจ่ายรายหัวที่น้อยกว่าระบบสวัสดิการรักษาพยาบาลของข้าราชการกว่า 4 เท่า⁽³⁾ เป็นหลักฐานที่สนับสนุนว่า ระบบสุขภาพของประเทศไทยจะต้องพัฒนาวิธีซื้อระบบสุขภาพอย่างมียุทธศาสตร์เพื่อก้าวไปสู่สถานะที่พึงประสงค์ได้อย่างไม่หยุดยั้ง

การยกระดับระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้ารักษาได้ทุกที่ ในระยะเปลี่ยนผ่านการถ่ายโอนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลไปสู่องค์การบริหารส่วนจังหวัด เป็นช่วงพิสูจน์ความท้าทายของวิธีซื้อแบบมียุทธศาสตร์ให้เกิดระบบสุขภาพที่พึงประสงค์อย่างต่อเนื่องต่อไปอีกสองทศวรรษได้หรือไม่ การประเมินสมรรถนะระบบสุขภาพของประเทศไทย ปี พ.ศ. 2565-2566 ⁽⁴⁾ ส่งสัญญาณว่า ประเทศไทยจะตั้งเป้าหมายระบบสุขภาพโดยใช้กรอบขององค์การเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic Co-operation and Development, OECD) ที่ต้องเป็นประเทศพัฒนาแล้วจึงจะเป็นสมาชิกได้ เท่ากับเป็นการยกระดับการประเมินผลลัพธ์ของระบบสุขภาพที่พึงประสงค์อย่างแท้จริง ไม่ว่าจะมีบริบททางการเมืองการกระจายอำนาจโดยทั่วไป/การกระจายอำนาจในระบบสุขภาพ ความมุ่งมั่นทางการเมืองของรัฐบาลว่าจะลงทุนเพื่อสุขภาพของประชาชนเท่าไร การอภิบาลระบบสุขภาพโดยรวมและระบบการจัดการทางการคลังสุขภาพของระบบย่อยจะเป็นอย่างไร คำถามหลักของการพัฒนากรอบการซื้อในระบบสุขภาพของสามระบบหลักประกันสุขภาพของไทยต่อไป นอกเหนือจากที่เอกสารองค์การอนามัยโลกกำหนด 3 อย่างว่า What to buy?, From whom to buy? How to buy? คำถามนั้นคือรัฐควรเติมเงินเพิ่มเท่าไรเพื่อจัดระบบสุขภาพให้เป็นระบบที่พึงประสงค์ตามข้อเสนอแนะ “…ใช้ unit cost ที่แท้จริงในการวางแผนด้านการเงินการคลังสุขภาพและการบริหารทรัพยากรในการให้บริการ” ⁽⁴⁾ ซึ่งประเทศไทยมีฐานข้อมูลระดับประเทศอย่างต่อเนื่อง⁽⁵⁾